W.J. Naaijkens
Inventarisatie lastopnamemiddelen
Literatuuropdracht/scriptie,
Rapport 2001.TT.5572, Sectie Transporttechniek en Logistieke Techniek.
Om het transport van goederen mogelijk te maken zijn voor hijsinstallaties
vele soorten opnamemiddelen beschikbaar. Deze waarborgen een koppeling van
de last aan de installatie. De verschillen in onder andere opbouw, gewicht
en afmetingen van lasten vragen om een grote diversiteit aan opnamemiddelen.
Voor een efficiënt lastopnameproces is het nodig hieruit een verantwoorde
keuze te kunnen maken.
Dit rapport geeft een overzicht van veelgebruikte opnamemiddelen voor
stukgoederen. De behandeling omvat een inzicht in de bouw van de middelen,
alsmede een overzicht van bruikbaarheid en eigenschappen. Hiertoe wordt
eerst een algemene introductie gegeven van het gebruik van transportwerktuigen.
Daarna volgt een overzicht van de categorisering van de opnamemiddelen die
leidt tot de keuze van behandeling van enkele opnamemiddelen die werken volgens
een mechanisch, pneumatisch of magnetisch principe. Afsluitend volgt een
behandeling van enige kosten en onderhoudaspecten van het gebruik van deze
middelen.
Door de eeuwen heen zijn er steeds meer verschillende lasten,
transportprocessen en transportmiddelen ontstaan. Deze ontwikkeling heeft ertoe
geleid dat er een grote diversiteit aan opnamemiddelen ontstaan is. Deze
middelen moeten een vaak tijdelijke, bedrijfszekere koppeling tussen last en
hijsinstallatie mogelijk maken.
In dit rapport is de keuze gemaakt alleen middelen te behandelen die aan een
kraaninstallatie of een heftruck worden gekoppeld. De behandeling omvat de
meest gebruikte middelen per categorie.
Mechanische opnamemiddelen
Haken en schijvenblokken
Een lasthaak is een intermediair tussen hijsinstallatie en last, wat enerzijds
via een ondersteunend vlak de hijskrachten in de last kan leiden, en anderzijds
via de haakvorm eenvoudig aan de last bevestigd kan worden. Een schijvenblok
bestaat uit een combinatie van een haak en een juk met daarop bevestigd
schijven die een meervoudige doorvoering van de hijskabel (katrolprincipe)
mogelijk maken.
Haken zijn er vele uitvoeringen. De belangrijkste zijn de enkele en dubbele
haak, uitgerust met een hijsoog of met schroefdraad voor de bevestiging aan de
hijsinstallatie. Zekering van de last aan de haak is mogelijk met een
zekeringmechanisme zoals een zekeringpal.
Haken zijn zeer breed inzetbaar in combinatie met andere opnamemiddelen, of
door gebruik van hijsogen aan de last. In combinatie met een schijvenblokken
kunnen zeer grote hijskrachten worden gerealiseerd. Belangrijk nadeel van het
gebruik van haken is de noodzaak de last met de hand aan de haak te koppelen.
Traversen
Een traverse is een intermediair tussen last en hijsinstallatie (meestal een
lasthaak), dat het mogelijk maakt hijskrachten verdeeld over meerdere
hijsinstallaties, maar ook over meerdere aangrijppunten te leiden. Hiermee
kunnen last en hijsvermogen goed op elkaar worden afgesteld. Met banden,
kabels en kettingen, als koppeling tussen last en traverse, zijn traversen bij
praktisch alle lasten bruikbaar.
Hijsbanden, -kabels en -kettingen
Verreweg de meest gebruikte lastopnamemiddelen zijn aanslagmiddelen in de
vorm van banden, kabels of kettingen. Men vindt dan ook een zeer grote
diversiteit in vorm, materiaal en uitvoeringen bij deze groep. Zij maken
lastopname mogelijk door de last met het aanslagmiddel in te snoeren en aan
de hijsinstallatie te hangen, of door het te gebruiken als verbinding tussen
een hijspunt van de last en de lasthaak, met behulp van ogen, lussen en
dergelijke. Banden zijn zeer veelzijdig inzetbaar, en door hun flexibiliteit
zeer geschikt voor het gebruik als stroppen. Kabels zijn stugger en worden
daardoor met name gebruikt bij grote, zware lasten, waar dëlengte tussen
de ophangpunten en de haak groot zijn. Hijskettingen zijn door hun variabele
lengte en koppelingsmogelijkheden een geschikt middel om te gebruiken bij
variabele lasten. Deze middelen zijn alle zeer breed inzet baar, maar hebben
als belangrijk nadeel (net als last .haken) de noodzaak de koppeling met de
hand aan te brengen.
Hijsklemmen en -tangen
Hijsklemmen en -tangen maken gebruik van een kracht- en /of vormgesloten
mechanisme om de hijskrachten in de last te leiden. Deze krachten worden
opgewekt door de hijskracht.
Er zijn drie verschillende typen klemmen: klemkracht opwekken door middel
van een schroef, klemkracht opwekken met behulp van een hefboom en klemkracht
opwekken met een wig.
Alledrie werken ze volgens het principe dat de normaalkracht uitgeoefend
door de klembek met behulp van de wrijving tussen bek en last de hijskracht
kan overbrengen op de last.
De beperkte openingswijdte van de bek beperkt de inzetbaarheid van klemmen
tot het gebruik bij plaatmaterialen.
Tangen werken met een schaarmechanisme om een klemkracht op te wekken die de
last kan heffen. Ondersteunende tangen klemmen de last niet alleen, maar hebben
ook ondersteunende zadels die de last heffen. Grijpende tangen ontberen deze
zadels maar hebben wel bekken die de last omsluiten. Klemmende tangen maken
slechts gebruik van de klemkracht om de last te heffen. Door hun grote
bekwijdte zijn tangen voor veel lasten inzetbaar.
Groot voordeel van het gebruik van klemmen en tangen is dat er op de last
geen aparte hijsvoorzieningen hoeven te worden aangebracht (zoals hijsogen).
Voorwaarde is wel dat de last bestand is tegen de aanzienlijke drukkrachten
die op de oppervlakken wordt uitgeoefend door de bekken.
Hijsjukken en -klauwen
Hijsjukken zijn vormvaste installaties die beschikken over opnamezadels welke
in of onder de last kunnen worden geschoven. De last dient een opnamevlak te
hebben (de onderzijde) welke de vervormingen door het eigen gewicht kan
weerstaan. C-haken worden gebruikt voor rolvormige lasten, en voor lasten op
pallets gebruikt men palletlifters. Als voordeel van deze installaties kan
het efficiënte gebruik van opslagruimte, wat deze middelen mogelijk maken,
worden genoemd; als nadeel het feit dat het om vrij productspecifieke
installaties gaat.
Hijsklauwen brengen de hijskracht over door opnamezadels onder of in de last
te schuiven. Zij beschikken over beweegbare armen die bijvoorbeeld over de last
heen geschoven kunnen worden, en dan naar elkaar toe om de zadels aan te
brengen. Zij maken door deze eigenschap zeer dichte stapeling van de lasten
mogelijk.
Opnamemiddelen gebruikt met een heftruck
Een veelgebruikt transportmiddel is de heftruck. Naast het gebruik met vorken
voor de opname van pallets, kunnen ze worden uitgerust met een veelvoud aan
aanbouwapparatuur. Dit is mogelijk door de gestandaardiseerde uitvoering van de
ophangpunten van de truck en de apparaten. Om de opnamemogelijkheden nog verder
uit te breiden kan de truck worden uitgerust met een hydraulisch systeem wat
functies van de apparaten aandrijft, bijvoorbeeld klemmende bekken.
Pneumatische opnamemiddelen
Door gebruik te maken van zuignappen waarin een onderdruk wordt gecreëerd
kan een last zonder kans op beschadigingen van het oppervlak worden gehesen.
De onderdruk kan met behulp van een pomp worden opgewekt. Er is een kans op het
wegvallen van de onderdruk door lekken van de zuignap.
Magnetische opnamemiddelen
Hefmagneten werken met het principe van aanhechting van de last aan de magneet
middels de krachten die hiertussen ontstaan door een magnetisch veld. Als last
komen alleen ferromagnetische grondstoffen in aanmerking.
Elektromagneten maken gebruik van een magneetveld opgewekt door een spoel waar
elektriciteit door loopt. Permanente magneten bevatten gemagnetiseerd
materiaal.
Magneten zijn zeer goed bruikbaar in geautomatiseerde processen.
Bij de aanschaf van opnamemiddelen dient een weloverwogen keuze gemaakt te
worden na afweging van vastgestelde criteria. Enige van deze criteria zijn de
gebruiksfrequentie: continu/discontinu en de toepasbaarheid:
universeel/specifiek.
Voor het onderhoud van opnamemiddelen gelden door de fabrikant opgestelde
regels en normen. Deze dienen gevolgd te worden om goed functioneren van het
opnamemiddel te garanderen.
Concluderend kan gesteld worden dat er een grote diversiteit aan
opnamemiddelen beschikbaar is. Veel van deze middelen worden gebruikt in
combinatie met andere typen opnamemiddelen. Het is voor de potentiële
gebruiker van belang zijn eisen goed tegen elkaar af te wegen en aan de hand
van gestelde criteria het voor zijn doel beste middel te kiezen.
Rapporten studenten Transporttechniek en Logistieke Techniek
Gewijzigd: 2006.12.31;
logistics@3mE.tudelft.nl
, TU Delft
/ 3mE
/ TT
/ LT.